१५ ऑगस्टला स्वातंत्र्यदिन आपल्या भारतात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो, पण तुम्ही कधी विचार केलाय की १५ ऑगस्ट १९४७ या तारखेलाच का आपला भारत देश स्वतंत्र झाला आणि ते देखील रात्री १२ वाजताच का आपण स्वतंत्र झालो. यामागील कारण काय होते, चला या लेखाद्वारे जाणून घेऊया.
१९४७ साल स्वातंत्र्यासाठी का निवडले गेले ते जाणून घेऊया….
आपल्या सर्वांना माहित आहे की गांधींच्या प्रयत्नांनी आणि जनआंदोलनामुळे भारतीय लोक जागृत झाले होते आणि स्वातंत्र्यासाठी जोरदार लढा देत होते. त्याच वेळी, जर आपण पाहिले तर सुभाषचंद्र बोस आणि इतर क्रांतिकारी देखील इंग्रजांवर देश सोडून जाण्यासाठी दबाव टाकत होते. १९४५ मध्ये जेव्हा दुसरे महायुद्ध संपले तेव्हा ब्रिटीशांची आर्थिक परिस्थिती खालावली गेली, त्यावेळी ते स्वतःच्या देशावर राज्य करु शकत नव्हते, मग भारतावर करणे कठीण झाले असते.
त्याच वेळी, १९४५ मध्ये ब्रिटीश निवडणुका घेण्यात आल्या आणि कामगार पक्षाने ती निवडणूक जिंकली त्यामुळे स्वातंत्र्याचा लढा अजून सोपा झाला, आपल्या जाहीरनाम्यात त्यांनी भारतासारख्या इंग्रजी वसाहतींना स्वातंत्र्य देण्याविषयीही बोलले होते.
बरेच मतभेद असूनही, भारत स्वतंत्र करण्यासाठी भारतीय नेत्यांची चर्चा लॉर्ड वेव्हलसोबत सुरू झाली. त्याअंतर्गत फेब्रुवारी १९४७ मध्ये लॉर्ड माउंटबॅटन हे भारताचे शेवटचे व्हायसराय म्हणून निवडले गेले, त्यांच्यावर पद्धतशीरपणे भारताला स्वातंत्र मिळवून देण्याचा कारभार सोपवला गेला.
सुरुवातीच्या योजनेनुसार जून १९४८ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळण्याची तरतूद होती. याबाबत भारतीय नेते व्हायसराय लॉर्ड माउंटबॅटनशी बोलत होते, पण त्यावेळी जिन्ना आणि नेहरू यांच्यात फाळणीचा विषयही होता. वेगळ्या देशाच्या मागणीसाठी जिन्ना यांच्या मागणीमुळे भारतातील बर्‍याच भागात जातीय दंगल सुरू झाली. गोष्टी बिघडू नये, म्हणून लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी १९४८ ऐवजी १९४७ मध्ये स्वातंत्र्य देण्याचे ठरविले.
तुम्हाला माहित आहे का लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी १५ ऑगस्टची तारीख शुभ मानली होती कारण जपानच्या सैन्याने दुसर्‍या महायुद्धाच्या वेळी १५ ऑगस्ट १९४५ रोजी आत्मसमर्पण केले होते आणि त्यावेळी ते अलाइड फ़ोर्सेज़चे सैन्य कमांडर होते. म्हणूनच त्यांनी देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी 15 ऑगस्टची निवड केली.
आता जाणून घेऊया रात्री १२ वाजताच का स्वतंत्र देण्याचे ठरविले…
ब्रिटीशांनी अधिकृतपणे जाहीर केले की, भारताला स्वातंत्र्य दिले जाईल, अनेक धार्मिक स्वातंत्र्य सैनिक आणि राष्ट्रीय नेते यांची धार्मिक श्रद्धा व ज्योतिषावर ठाम विश्वास होता, त्यांना असे आढळले की १५ ऑगस्ट रोजी सायंकाळी ७.३० वाजता चतुर्दशी आणि अमावस्या एकत्रितपणे प्रवेश करीत आहे, जे अशुभ मानले जाते.
जेव्हा त्यांना कळले की १४ आणि १७ तारिक शुभ आहे, त्यांना १४ तारखेला स्वातंत्र्य दिनाची कार्यवाही घ्यायची ठरवली, पण जेव्हा त्यांना कळले की व्हायसरॉय लॉर्ड माउंटबॅटन कराची येथे पाकिस्तानात स्थानांतरण साठी जाणार आहेत व उशिरा भारतात परत येतील, तेव्हा त्यांनी रात्री स्वातंत्र्यदिन साजरा करण्याचा निर्णय घेतला. शिवाय, ब्रिटीश सरकारने संसदेमध्ये आधीच घोषणा केली होती की १५ रोजी भारत स्वातंत्र्य मिळेल.
अश्या संकटप्रसंगी प्रख्यात इतिहासकार आणि मल्याळी अभ्यासक के.एम. पन्नीकर ज्यांना भारतीय रीती-रिवाज व ज्योतिषशास्त्राचे ज्ञान होते त्यांनी राष्ट्रीय नेत्यांना तोडगा सांगितला आणि ते म्हणजे संध्याकाळी १४ च्या मध्यरात्री ११ वाजता संविधानिक विधान सभा सुरू करून तुम्ही ते ऑगस्टच्या मध्यरात्री १२ वाजेपर्यंत करू शकता कारण इंग्रजांच्या मते नवीन दिवस १२ AM वाजता सुरू होतो, परंतु हिंदू कैलेंडरनुसार सूर्योदय नंतर आपला नवीन दिवस सुरु होतो. ब्रिटिश कैलेंडरनुसार नवीन दिवस रात्री १२ वाजता सुरू होईल आणि ब्रिटिशांच्या राजवटीपासून भारताला स्वातंत्र्य मिळेल.
१४ च्या रात्री, जवाहरलाल नेहरूंनी ब्रिटीशांकडून घेतलेल्या अधिकारांची भारतात हस्तांतर करण्याची औपचारिक घोषणा केली आणि “ट्रायस्ट विथ डेस्टिनी” भाषण केले. हा ठराव राष्ट्रपतींनी सभागृहात मांडला आणि घटनात्मक सदस्यांनी संमत केला.
१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरूंनी दिल्लीतील लाल किल्ल्याच्या लाहोरी गेटच्या वर भारतीय राष्ट्रीय ध्वज फडकावला.
अशा प्रकारे ब्रिटिश कैलेंडरनुसार १५ ऑगस्ट रोजी १२ वाजता भारताला स्वातंत्र्य मिळाले..